ซึมเศร้านานไม่หายอาจเป็น “ซึมเศร้าเรื้อรัง”

โรคซึมเศร้าเรื้อรัง คือ โรคซึมเศร้าอีกประเภทหนึ่งที่ถึงแม้ว่าอาการจะรุนแรงน้อยกว่าเมื่อเทียบกับโรคซึมเศร้าที่เรารู้จักกัน หากแต่บั่นทอนจิตใจของเราเป็นระยะเวลานานหลายปี จึงจำเป็นที่จะต้องได้รับการดูแลจากแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเช่นเดียวกับโรคทางจิตเวชอื่น ๆ เรามาทำความรู้จักโรคนี้กัน

โรคซึมเศร้าคืออะไร? ลองอ่านบทความ : รู้จักกับโรคซึมเศร้า วิธีสังเกตอาการ สาเหตุ และการดูแลจิตใจ

ซึมเศร้าเรื้อรัง คือ

โรคซึมเศร้าเรื้อรัง (Dysthymia หรือ Persistent Depressive Disorder (PDD)) คือความผิดปกติทางอารมณ์อย่างหนึ่งที่อยู่ในกลุ่มภาวะซึมเศร้า (Depressive Disorders) ที่ถึงแม้ว่าอาการจะรุนแรงน้อยกว่า (เมื่อเทียบกับโรคซึมเศร้า หรือ Major Depressive Disorder) แต่ก็สามารถทำให้เกิดความทุกข์หรือส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวันไม่แตกต่างจากโรคซึมเศร้า โดยโรคซึมเศร้าเรื้อรังนั้นจะกินระยะเวลานานอย่างน้อย 2 ปี ผู้ป่วยที่เป็นโรคซึมเศร้าเรื้อรังนี้อาจมีเพียงโรคซึมเศร้าเรื้อรังเพียงอย่างเดียวหรืออาจพบร่วมกันกับโรคซึมเศร้าได้ โดยโรคซึมเศร้าที่พบร่วมกันกับโรคซึมเศร้าเรื้อรังนั้นอาจเกิดคู่กันอย่างต่อเนื่องอย่างตลอดเวลาหรืออาจเกิดเป็นช่วงเวลาใดช่วงเวลาหนึ่งได้ อาการที่สามารถพบได้ เช่น

ความผิดปกติของอารมณ์ เช่น อารมณ์เศร้า ไม่มีความสุข หรืออารมณ์หงุดหงิด
ความผิดปกติของความคิด เช่น ขาดความมั่นใจในตัวเอง รู้สึกสิ้นหวัง ตัดสินใจไม่ได้ ความบกพร่องของสมาธิ
ความผิดปกติของการทำงานของร่างกาย เช่น ความผิดปกติของการกิน การนอน หรือเรี่ยวแรงที่ลดลง ซึ่งอาจพบได้น้อยกว่าโรคซึมเศร้า

ถึงแม้ว่าเมื่อเทียบโรคซึมเศร้าเรื้อรังกับโรคซึมเศร้าที่เรารู้จักกันแล้วนั้น โรคซึมเศร้าเรื้อรังอาจจะถูกมองว่ารุนแรงน้อยกว่า แต่ก็จำเป็นต้องได้รับการรักษาโดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเช่นกัน เพื่อบรรเทาความทุกข์และผลกระทบที่มีต่อการใช้ชีวิตที่เกิดขึ้น

ซึมเศร้าเรื้อรัง (Dysthymia) ต่างกับซึมเศร้าอย่างไร

ดังที่กล่าวไปข้างต้นถึงความแตกต่างในแง่ระยะเวลาและความรุนแรงระหว่างโรคซึมเศร้าเรื้อรัง (Dysthymia) และโรคซึมเศร้า (Major Depressive Disorder) ที่ตัวโรคซึมเศร้าเรื้อรังนั้น ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะมีอาการที่รุนแรงน้อยกว่าโรคซึมเศร้า แต่จะมีอาการของโรคยาวนานอย่างน้อย 2 ปี ซึ่งภายในระยะเวลาดังกล่าวนั้นก็อาจจะมีช่วงที่อาการดีขึ้นได้เช่นกัน แต่ช่วงเวลาที่อาการดีขึ้นนั้นจะไม่คงอยู่ต่อเนื่องนานเกิน 2 เดือน

ในทางกลับกันนั้น โรคซึมเศร้า (Major Depressive Disorder) จำเป็นที่จะต้องมีอาการต่อเนื่องอย่างน้อย 2 สัปดาห์ และอาการมักไม่ได้คงอยู่เป็นเวลานานต่อเนื่อง 2 ปีเฉกเช่นกับโรคซึมเศร้า (หากไม่มีภาวะอื่นร่วมด้วย) เนื่องจากอาการของโรคซึมเศร้านั้นถึงแม้จะไม่ได้รับการรักษาที่เหมาะสมก็ตาม โดยส่วนใหญ่แล้วจะคงอยู่โดยเฉลี่ยประมาณ 6-13 เดือน ในขณะที่หากได้รับการรักษาที่เหมาะสมแล้วอาการมักจะลดลงได้ภายใน 3 เดือน นอกจากการรักษาจะช่วยย่นระยะเวลาโรคซึมเศร้าลงแล้วยังสามารถช่วยป้องกันการเกิดซ้ำของโรคซึมเศร้าได้อีกด้วย เนื่องจากหากไม่ได้รับการรักษาและปล่อยให้เกิดภาวะซึมเศร้าขึ้นซ้ำ ๆ การกำเริบของโรคซึมเศร้าในครั้งต่อ ๆ ไปจะมีความรุนแรงและความถี่มากขึ้น

ปรึกษาอาการซึมเศร้าเรื้อรังกับจิตแพทย์และนักจิตวิทยาที่แอป BeDee สะดวก เป็นส่วนตัว ไม่ต้องเดินทาง

สาเหตุของซึมเศร้าเรื้อรัง

ปัจจุบันยังไม่สามารถระบุสาเหตุของโรคซึมเศร้าเรื้อรังได้อย่างแน่ชัด แต่หลักฐานเชิงประจักษ์ในปัจจุบันชี้ว่า อาจเกิดจากปัจจัยต่างหลายอย่างที่มีปฏิกริยาต่อกัน โดยสามารถจัดกลุ่มได้ดังนี้

ปัจจัยทางชีววิทยา
- ระบบประสาทส่วนกลางมีความผิดปกติของการทำงานเชิงสรีรวิทยาและสมดุลของสารเคมี/สารสื่อประสาท ซึ่งความผิดปกติเหล่านี้มีหลายส่วน เช่น
  - ส่วนที่คล้ายคลึงกับโรคซึมเศร้า เช่น การนอนหลับที่มีการเคลื่อนไหวของลูกตาอย่างรวดเร็วที่เกิดขึ้นเร็วกว่าปกติ (Decreased REM Latency) และมีความชุกที่สูงขึ้น (Increased REM Density) ในทั้งโรคซึมเศร้าและโรคซึมเศร้าเรื้อรัง
  - ส่วนที่แตกต่างกับโรคซึมเศร้า เช่น ในกลุ่มผู้ป่วยภาวะซึมเศร้าเรื้อรังนั้นจะพบความผิดปกติในการทำงานของต่อมหมวกไตจาก Dexamethasone-suppression Test หรือ DST ได้น้อยกว่าผู้ป่วยโรคซึมเศร้า
- พันธุกรรม การศึกษาแฝดเหมือน (Twin Study) อธิบายการเกิดความผิดปกติของอารมณ์ได้ 50-70% ของสาเหตุความผิดปกติของอารมณ์ทั้งหมด
- สารเสพติดและความผิดปกติทางกาย มีความสัมพันธ์ที่หลากหลายกับภาวะซึมเศร้า ตัวอย่างเช่น
  - ภาวะซึมเศร้าเป็นผลโดยตรงจากความผิดปกติทางกาย เช่น โรคหลอดเลือดสมองตีบหรือแตก โรคพาร์กินสัน โรคแพ้ภูมิตัวเอง (Systemic Lupus Erythymatosus) เป็นต้น
  - ภาวะซึมเศร้าเป็นปฏิกริยาทางจิตใจที่เกิดขึ้นจากความผิดปกติทางกาย เช่น ความผิดปกติของรูปร่าง (Disfigurement) ความพิการ (Disability) เป็นต้น
  - ภาวะซึมเศร้าเป็นผลโดยตรงจากสารเสพติดยาที่ใช้รักษาความผิดปกติทางกาย เช่น แอลกอฮอล์ สารกระตุ้น (Stimulants) กัญชา ยาคุมกำเนิด ยาฆ่าเชื้อบางชนิด (เช่น Efavirenz) ยาลดความดันบางชนิด (Beta-blockers) เป็นต้น
ปัจจัยทางจิตสังคม
- การรับรู้ที่ไม่สอดคล้องกับความเป็นจริง (Cognitive Distortions) สามารถทำให้เกิดความทุกข์ได้ ซึ่งการรับรู้ของมนุษย์นั้นจะมีกรอบความคิด (Cognitive Schemas) ที่จำเพาะตัวบุคคล ซึ่งกรอบความคิดดังกล่าวนั้นเกิดจากการประสบการณ์เก่าของเราที่สะสมมา ตัวอย่างของการรับรู้กลุ่มนี้ เช่น
  - การมีมุมมอง 2 ด้านเท่านั้น เช่น ดีกับไม่ดี หรือ ขาวกับดำ เท่านั้น โดยไม่สามารถยอมรับการที่สิ่งใดสิ่งหนึ่งจะมีทั้งด้านที่ดีและด้านที่ไม่ดีได้ (Dichotomous Thinking) เช่น “ถ้าฉันสอบไม่ได้คะแนนเต็ม แปลว่าฉันเป็นคนไม่เก่ง”
  - การมองอนาคตในแง่ร้ายตลอดเวลา หรือการทำนายอนาคตแบบภัยพิบัติ (Catastrophizing) เช่น “ถ้าฉันสอบไม่ได้เต็ม อนาคตฉันจะไม่สามารถหางานอะไรทำได้เลย”
  - การเพิ่มคุณค่าหรือลดคุณค่าของสิ่งใดสิ่งหนึ่งที่ไม่ตรงกับความเป็นจริง (Magnification and Minimization) เช่น “การสอบครั้งนี้จะตัดสินชีวิตของฉัน” และ “ถ้าฉันสอบไม่ได้คะแนนเต็มแปลว่าความพยายามที่ผ่านมาของฉันมันไม่มีคุณค่า” ตามลำดับ
  - การแบกความรับผิดชอบที่นอกเหนือขอบเขตของตัวเอง หรือการแบกความรับผิดชอบที่ไม่ตรงกับความเป็นจริง (Excessive Responsibility) เช่น “ฉันจะช่วยเพื่อนทำงานให้เสร็จก่อนที่จะเริ่มทำงานของตนเอง”
- เคยประสบเหตุการณ์หรืออยู่ในสภาพแวดล้อมที่ทำให้รู้สึกสะเทือนใจ เกิดความเครียดอาจเป็นเหตุการณ์รุนแรง เช่น การสูญเสียคนรัก คนใกล้ชิด หรือปัญหาการทำงาน การเรียน ปัญหาด้านความสัมพันธ์ เป็นต้น ซึ่งปัจจัยเหล่านี้อาจพบได้ในช่วงต้นของอาการเจ็บป่วย

อาการของซึมเศร้าเรื้อรัง

ผู้ป่วยอาจรู้สึกเศร้า หดหู่ หงุดหงิด วิตกกังวล หรือรู้สึกว่างเปล่าเกือบตลอดเวลา เกือบทุกวันในสัปดาห์ เป็นอย่างน้อย และอาจพบร่วมกับอาการดังนี้

สมาธิบกพร่อง หรือ มีความยากลำบากในการตัดสินใจเรื่องต่าง ๆ
เหนื่อยล้า อ่อนเพลีย ไม่มีเรี่ยวแรง
ความอยากอาหารน้อยลงหรือมากกว่าเดิม
นอนไม่หลับหรือนอนมากเกินไป
ขาดความเชื่อมั่นในตัวเอง ไม่รู้สึกภาคภูมิใจในตัวเอง
รู้สึกท้อแท้สิ้นหวัง

สำหรับผู้ใหญ่จะพบความผิดปกติของอารมณ์ข้างต้นร่วมกับอาการอื่น ๆ อย่างต่อเนื่องอย่างน้อย 2 ปี และเป็นระยะเวลาประมาณ 1 ปี สำหรับเด็กและวัยรุ่น

ทำแบบประเมินโรคซึมเศร้ากับพยาบาลที่แอป BeDee ไม่มีค่าใช้จ่าย

การวินิจฉัยซึมเศร้าเรื้อรัง

การสัมภาษณ์ประวัติและการตรวจสภาพจิตโดยจิตแพทย์จึงยังคงเป็นมาตรฐานหลักในการวินิจฉัยภาวะซึมเศร้าเรื้อรังรวมไปถึงโรคทางจิตเวชอื่น ๆ อีกด้วย (ยังไม่มีวิธีการตรวจทางห้องปฏิบัติการหรือรังสีวิทยาที่ช่วยในการวินิจฉัยภาวะทางจิตเวช) นอกจากนี้ ผู้ป่วยที่อยู่กับภาวะซึมเศร้าเรื้อรังมานาน อาจจะทำให้แยกได้ลำบากว่าอาการดังกล่าวเป็นตัวโรคหรือเป็นตัวตนของตัวเอง การสัมภาษณ์และตรวจสภาพจิตโดยแพทย์นั้นจะช่วยให้ผู้ป่วยได้ประเมินอาการตนเองและวางแผนการรักษาร่วมกันได้ดีขึ้น

โดยเกณฑ์การวินิจฉัยภาวะซึมเศร้าเรื้อรังในปัจจุบันนั้นจะใช้เกณฑ์ Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition, Text Revision (DSM-V-TR) ซึ่งเป็นของสมาคมจิตแพทย์สหรัฐอเมริกา (American Psychiatric Association) และ International Classification of Disease, 11th Edition (ICD-11) ซึ่งเป็นขององค์การอนามัยโลก (World Health Organization) โดยทั้งสองเกณฑ์นั้นจะมีข้อแตกต่างกันเพียงเล็กน้อย ตัวอย่างเช่น โรคซึมเศร้าเรื้อรังจะถูกเรียกว่า Persistent Depressive Disorder และ Dysthymic Disorder ใน DSM-V-TR และ ICD-11 ตามลำดับ

แต่สิ่งที่ทั้งสองเกณฑ์การวินิจฉัยไม่แตกต่างกัน คืออาการซึมเศร้านั้นจะต้องทำให้เกิดความเป็นทุกข์อย่างมีนัยสำคัญ หรือ ทำให้เกิดข้อจำกัดในการใช้ชีวิตประจำวัน และเนื่องจากอาการซึมเศร้านั้นสามารถที่จะเกิดได้จากยา สารเสพติด และโรคทางกายบางชนิด ดังที่กล่าวไปข้างต้น จึงจำเป็นที่จะต้องได้รับการวินิจฉัยแยกโรคดังกล่าวออกไป และนอกจากสาเหตุที่กล่าวไปนั้น อาการซึมเศร้ายังอาจเกิดขึ้นจากภาวะทางจิตเวช เช่น กลุ่มความผิดปกติทางจิต (Psychotic Disorders) หรือ ความผิดปกติทางอารมณ์อื่นๆ (Cyclothymic Disorder, Bipolar Disorders) จึงจำเป็นที่จะต้องวินิจฉัยแยกโรคดังกล่าวนั้นจากภาวะซึมเศร้าเรื้อรังเช่นกัน

โดยภาวะซึมเศร้าเรื้อรังเองนั้น ยังมีความจำเป็นต้องแยกชนิดและความรุนแรง เพื่อประกอบการวางแผนการรักษาอีกด้วย ภาวะซึมเศร้าเรื้อรังนั้นอาจมีชนิดที่รุนแรงไม่แตกต่างจากซึมเศร้าทั่วไป (Persistent Major Depressive Episode) หรือ มีชนิดที่แม้อาการไม่รุนแรงเท่าโรคซึมเศร้าทั่วไป แต่ระยะเวลาการคงอยู่กลับเรื้อรัง (Pure Dysthymic Syndrome) นอกจากนั้น ยังมีกลุ่มภาวะซึมเศร้าเรื้อรังที่พบร่วมกับอาการทางจิตเวชอื่น ๆ เช่น มีภาวะวิตกกังวล มีอาการของกลุ่มโรคอารมณ์สองขั้ว หรือ มีอาการทางจิต (Psychotic Features) เป็นต้น

การรักษาซึมเศร้าเรื้อรัง

เพื่อให้การรักษาซึมเศร้าเรื้อรังเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพสูงที่สุด การรักษานั้นจำเป็นต้องมีการร่วมวางแผนและทำงานร่วมกัน ระหว่างผู้ป่วย จิตแพทย์ ร่วมกับทีมสหสาขาวิชาชีพ เช่น นักจิตวิทยา นักกิจกรรมบำบัด เป็นต้นในบางกรณี โดยการรักษานั้นควรสอดคล้องไปกับแนวทางที่เป็นที่ยอมรับในสากลและมีหลักฐานเชิงประจักษ์สนับสนุน

ตัวอย่างแนวทางดังกล่าวนั้น คือ คำแนะนำจากแนวทางเวชปฏิบัติของสหราชอาณาจักร (National Institute of Health and Care Exellence Guideline หรือ NICE Guideline) ฉบับปี ค.ศ. 2022 ซึ่งระบุองค์ประกอบการรักษาภาวะซึมเศร้าไว้ดังนี้

การรักษาทางจิตสังคม (Psychosocial Treatment)เช่น จิตบำบัดความคิดและพฤติกรรม (Cognitive Behavioral Therapy หรือ CBT)
การรักษาด้วยยา (Pharmacological Treatment)

ในปัจจุบันการรักษาภาวะซึมเศร้าเรื้อรังนั้นมักใช้การรักษาควบคู่ด้วยยาและจิตบำบัด เนื่องจากผลของหลักฐานเชิงประจักษณ์ในปัจจุบันนั้นชี้ว่าการรักษาควบคู่กัน จะเพิ่มโอกาสการตอบสนองต่อการรักษา เพิ่มคุณภาพชีวิตและมีประสิทธิภาพคุ้มค่ามากกว่าการรักษาด้วยยาเพียงอย่างเดียว

รักษาด้วยจิตบำบัด

การรักษาด้วยจิตบำบัด (Psychotherapy) เป็นการรักษาทางจิตสังคมชนิดหนึ่ง โดยจิตบำบัดมีได้ทั้งแบบเดี่ยว หรือแบบกลุ่ม นอกจากนั้นยังมีจิตบำบัดทางเลือกผ่านการฝึกปฏิบัติด้วยตนเองภายใต้การควบคุมของผู้เชี่ยวชาญ (Guided Self-Help) อีกด้วย

สำหรับชนิดของจิตบำบัดนั้นมีหลากหลายด้วยกัน ตัวอย่างเช่น จิตบำบัดแบบความคิดและพฤติกรรม (CBT) ซึ่งเป็นการทำงานบนทฤษฎีที่มองว่า “พฤติกรรมในเหตุการณ์ใดๆของมนุษย์เรานั้น สัมพันธ์กับการรับรู้หรือการตีความเหตุการณ์ดังกล่าวมากกว่าตัวเหตุการณ์เอง และบ่อยครั้งที่การรับรู้เหล่านั้นอาจไม่ตรงกันกับความเป็นจริง (Validity) หรือเป็นการตีความที่ไม่มีประโยชน์ (Usefulness)” โดยในจิตบำบัดแบบ CBT นั้น จะเป็นการร่วมกันค้นหาการรับรู้/การตีความดังกล่าว ตรวจสอบว่ามันตรงกับความเป็นจริงมากน้อยแค่ไหน และร่วมกันหาทางตอบสนองต่อการรับรู้/การตีความนั้นอย่างยืดหยุ่นมากขึ้น โดยในปัจจุบันจิตบำบัดแบบ CBT นั้น มีหลักฐานเชิงประจักษ์รองรับถึงประสิทธิภาพไม่ต่ำกว่า 2,000 การศึกษา

นอกจาก CBT แล้ว ยังมีจิตบำบัดอีกมากมายที่มีหลักฐานว่าสามารถช่วยบรรเทาอาการซึมเศร้าเรื้อรังได้ เช่น จิตบำบัดแบบสัมพันธภาพบุคคล (Interpersonal Therapy) การกระตุ้นพฤติกรรม (Behavioral Activation) หรือ การแก้ปัญหา (Problem-Solving Therapy) เป็นต้น อย่างไรก็ตาม จิตบำบัดในกลุ่มที่มีภาวะซึมเศร้าเรื้อรั้งนั้นอาจมีความจำเป็นต้องใช้ระยะเวลาและจำนวนครั้งมากกว่าจิตบำบัดสำหรับโรคซึมเศร้าทั่วไป

รักษาด้วยยา

ปัจจุบันยาต้านเศร้ามีหลากหลายชนิดด้วยกัน และยาต้านเศร้ากลุ่มใหม่ ๆ นั้นมีผลข้างเคียงต่ำเมื่อเทียบกับกลุ่มยาในอดีต โดยมีหลักฐานสนับสนุนประสิทธิภาพของยาว่าสามารถช่วยบรรเทาอาการซึมเศร้าได้เทียบเท่าหรือไม่ด้อยไปกว่ากัน

สำหรับการเริ่มรักษาด้วยยาต้านเศร้านั้น จำเป็นที่จะต้องได้รับการประเมินโดยแพทย์ก่อนเริ่มรักษา เนื่องจากในการเลือกยานั้นต้องพิจารณาปัจจัยที่หลากหลาย อาทิ

ลักษณะของโรค
โรคร่วม
ประวัติการตอบสนองและผลข้างเคียงจากยาต้านเศร้าในอดีต
อันตรกิริยาของยา
ผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้น
ความง่ายในการบริหาร
ราคาของยา

ก่อนการเริ่มต้นรักษาด้วยยานั้น จะต้องมีการหารือกันระหว่างแพทย์กับผู้ป่วย เกี่ยวกับข้อบ่งใช้ของยา, ทางเลือกในการรักษา เช่น การรักษาด้วยจิตบำบัดควบคู่ ชนิดของยาต้านเศร้า ขนาดของยาที่ใช้ แนวทางกับปรับขนาดยาเบื้องต้น ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับจากยา ผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้นได้ รวมไปถึงความกังวลใด ๆ ของผู้ป่วยและครอบครัว

โดยยาต้านเศร้าที่ได้รับคำแนะนำให้เริ่มเป็นชนิดแรกคือยาในกลุ่ม Selective Serotonin Reuptake Inhibitors (SSRIs) ในหลายแนวทางเวชปฏิบัติ รวมไปถึง NICE Guideline ที่กล่าวถึงข้างต้นด้วย ซึ่งยากลุ่มนี้มีหลายชนิดด้วยกัน เช่น Fluoxetine Sertraline Escitalopram หรือ Paroxetine เป็นต้น ซึ่งถึงแม้ว่ายาทั้งหมดจะเป็นยาในกลุ่มเดียวกัน แต่ก็มีกลไกที่แตกต่างกันและมีข้อบ่งใช้ที่แตกต่างกันใน SSRIs แต่ละตัว

โดยยาในกลุ่ม SSRIs นั้น ถึงแม้ว่าจะถูกผลิตขึ้นมาเพื่อเป็นยาต้านเศร้า แต่จริง ๆ แล้วมีการศึกษารองรับว่ายาดังกล่าวมีประสิทธิภาพในภาวะทางจิตเวชหลายอย่างด้วยกัน ดังจะเห็นได้จากข้อบ่งใช้ที่หลากหลายของยากลุ่ม SSRIs ซึ่งรับอนุมัติโดย USFDA (องค์การอาหารและยาแห่งสหรัฐเมริกา) โดยตัวอย่างของข้อบ่งชี้จาก USFDA เช่น โรควิตกกังวลไปทั่ว โรคแพนิค โรคย้ำคิดย้ำทำ กลุ่มอารมณ์ผิดปกติก่อนมีประจำเดือน หรือแม้แต่ความผิดปกติของการกินบางชนิด เป็นต้น

ถึงแม้ว่าผลข้างเคียงเช่น ปากแห้ง หลงลืม หรือ ท้องผูก จะพบได้น้อยใน SSRIs เมื่อเทียบกับยาต้านเศร้ากลุ่มก่อน ๆ (เช่น TCAs หรือ MAOIs) มาก แต่ SSRIs เองก็มีผลข้างเคียงได้เช่นกัน โดยผลข้างเคียงที่พบได้บ่อยของยาต้านเศร้ากลุ่ม SSRIs นั้นอาทิ

เวียน ปวดศรีษะ
คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย
ผลข้างเคียงทางเพศ ปัญหาความต้องการทางเพศที่ลดลง ปัญหาการแข็งตัว ปัญหาการหลั่ง/หล่อลื่น
คุณภาพการนอนที่เปลี่ยนแปลง
หัวใจเต้นผิดจังหวะ เป็นต้น

อย่างไรก็ตามผลข้างเคียงมีความรุนแรงที่หลากหลาย ตั้งแต่ไม่เกิดผลข้างเคียงใด ๆ เลย ไปจนเกิดผลข้างเคียงที่ทำให้ไม่สามารถทน (Tolerability) ต่อยาได้ โดยคนส่วนใหญ่มักมีอาการที่ไม่รุนแรงและเกิดอยู่ในระยะเวลาไม่นาน โดยผลข้างเคียงส่วนใหญ่มักหายไปภายในระยะเวลาหน่วยสัปดาห์ ดังนั้น การใช้ยาต้านเศร้า จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องได้รับการติดตามและตรวจประเมินอย่างใกล้ชิดโดยแพทย์ และในบางครั้งนอกจากการสัมภาษณ์ประวัติและตรวจร่างกาย อาจจำเป็นต้องมีการตรวจพิเศษทางห้องปฏิบัติการเพิ่มเติมอีกด้วย

อย่างไรก็ตามในบางครั้ง SSRIs อาจไม่ได้ถูกเลือกเป็นยาชนิดแรกในการรักษาภาวะซึมเศร้าเรื้อรัง เนื่องจากยาบางชนิดอาจมีคุณสมบัติที่รักษาบางกลุ่มอาการได้ดีกว่าชนิดอื่นๆ ตัวอย่างเช่น หากผู้ป่วยมีอาการหลงผิดหรือประสาทหลอนร่วมด้วย อาจพิจารณาการใช้ยาต้านอาการทางจิต (Antipsychotics) ร่วมด้วย หรือ หากผู้ป่วยมีปัญหาเรื่องการนอนเด่น อาจพิจารณาการใช้ยา Mirtazapine หรือ Agomelatine เป็นต้น

เนื่องจากกลไกของยาต้านเศร้านั้นจำเป็นต้องอาศัยการปรับสมดุลของสารเคมีและตัวรับในสมอง การตอบสนองของยาต้านเศร้านั้นจึงจำเป็นต้องใช้ระยะเวลาอย่างน้อย 3-4 สัปดาห์ ก่อนที่จะสังเกตเห็นความเปลี่ยนแปลงได้อย่างมีนัยสำคัญ ซึ่งผลลัพธ์ที่เต็มที่ของยาชนิดและขนาดที่ใช้นั้นจะเห็นได้ที่ 4-6 สัปดาห์ ซึ่งหากเกิดการตอบสนองไม่เพียงพอ อาจมีความจำเป็นที่จะต้องพิจารณาการปรับขนาดยา เปลี่ยนชนิดยา ใช้ยาต้านเศร้าชนิดอื่นร่วม หรือเสริมด้วยยากลุ่มอื่น (Augmentation)

ปรึกษาการรักษาโรคซึมเศร้าเรื้อรังกับจิตแพทย์ที่แอป BeDee สะดวก เป็นส่วนตัว ไ่ม่ต้องเดินทาง

ซึมเศร้าเรื้อรังป้องกันได้ไหม

สำหรับใครที่ไม่ได้เป็นโรคซึมเศร้าเรื้อรังแต่กำลังกลัดกลุ้ม วิตกกังวล มีเรื่องไม่สบายใจ สามารถป้องกันหรือจัดการกับความกังวลดังกล่าวนั้นได้ด้วยตัวอย่างวิธีเหล่านี้

ตัวอย่างการเพิ่มวิธีการจัดการกับอารมณ์ที่เหมาะสม เช่น
- การตระหนักรู้และยอมรับอารมณ์และความคิดเชิงลบที่เกิดขึ้นโดยปราศจากการตัดสิน (Process of habitual accepting emotions and thoughts without judging them)
  - เนื่องจากมีการศึกษาที่พบว่าการยอมรับอารมณ์และความคิดทั้งหมดที่เกิดขึ้นภายในจิตใจเราโดยปราศจากเงื่อนไข สัมพันธ์กับอารมณ์เชิงลบที่ลดลงและสัมพันธ์กับสุขภาพจิตที่ดี ดีขึ้นภายในเดือนที่ 6 หลังจากใช้วิธีนี้ ในหลายครั้งเราสามารถที่จะมีอารมณ์เชิงลบตามมาจากอารมณ์เชิงลบอื่น ๆ อีกที (Feelings about feelings) เช่น รู้สึกไม่ดีที่มีความสุข หรือ รู้สึกไม่ดีที่ตัวเองโกรธ การยอมรับอารมณ์ที่เกิดขึ้น จะช่วยลดภาระทางอารมณ์ลงมาได้
  - การยอมรับอารมณ์ ไม่ได้หมายถึงการที่เราจะแสดงออกของอารมณ์นั้นตามอำเภอใจในบางครั้งการถึงแม้ว่าการเกิดขึ้นของอารมณ์จะไม่อยู่ในการควบคุมของเรา แต่พฤติกรรมที่เราแสดงออกนั้นขึ้นอยู่กับตัวเราอย่างมาก ดังนั้นการรับรู้และยอมรับอารมณ์ของตนจะช่วยลดผลกระทบที่ตามมาได้ เช่น หากเรารู้สึกโกรธ เราอาจพยายามพูดเสียงเบาหรือหายใจลึก ๆ แทนการขึ้นเสียง
- พูดคุยกับคนที่เราไว้ใจเกี่ยวกับอารมณ์หรือเรื่องที่ทำให้เราเป็นทุกข์
  - การสื่อสารด้วยคำพูด (เมื่อเราพร้อมที่จะพูดถึงความทุกข์นั้น) จะทำให้เราจัดระเบียบความคิดและทำความเข้าใจสถานการณ์ด้วยเหตุผลมากขึ้น และได้ระบายสิ่งที่อัดอั้นอยู่ภายใน
- การดำรงความสัมพันธ์ที่ใกล้ชิดกับคนใกล้ตัว (Social Support)
  - เนื่องจากมีการศึกษาว่าการสนับสนุนทางสังคมนั้นสามารถที่ช่วยปกป้องการเกิดภาวะซึมเศร้าได้ โดยการสนับสนุนนั้นจะแตกต่างตามช่วงอายุ เช่น ผู้ปกครอง ในกลุ่มเด็กและวัยรุ่น หรือ คู่ชีวิต ครอบครัว และเพื่อน ในกลุ่มผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ
- ออกกำลังกายอย่างเป็นประจำ
  - เนื่องจากมีหลักฐานจากการศึกษาที่รายงานผลว่า หากผู้ป่วยที่มีอาการซึมเศร้ารักษาด้วยการออกกำลัง 2 คน จะมีอย่างน้อย 1 คนที่มีอาการดีขึ้น โดยการออกกำลังนั้นจากการศึกษาแนะนำให้ออกในระดับความหนักปานกลาง เช่น การเดินเร็ว การทำสวน การเต้น เป็นต้น เป็นระยะเวลารวมกัน 150 นาที ต่อสัปดาห์เช่น การเดินเร็ว การทำสวน การเต้น เป็นต้น
- การเพิ่มสัดส่วนของกิจกรรมที่ทำแล้วเกิดความภูมิใจหรือความสุข
- รับประทานอาหารที่มีประโยชน์
  - เนื่องจากมีหลักฐานว่าการปรับอาหารนั้นสามารถที่จะช่วยลดอาการซึมเศร้าได้ โดยสิ่งที่เหมือนกันระหว่างแนวทางการปรับอาหารต่าง ๆ นั้น เช่น ลดการบริโภคอาหาร “ขยะ” หรือ “Junk Foods” ที่มี ไขมันสูง น้ำตาลสูง และเพิ่มการบริโภคอาหารที่มีกากใยสูง และมีสารอาหารสูง
- การนอนหลับที่เพียงพอ
  - เนื่องจากมีการศึกษาว่าการจัดการปัญหานอนไม่หลับในคนทั่วไปนั้นเป็นความเสี่ยงในการเกิดโรคซึมเศร้า การนอนหลับให้เพียงพอและมีคุณภาพจึงเป็นสิ่งสำคัญ โดยตัวอย่างวิธีการเพิ่มคุณภาพการนอน เช่น เข้านอน-ตื่นเป็นเวลา หลีกเลี่ยงการใช้อุปกรณ์ Electronic ในห้องนอน หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารมื้อใหญ่ คาเฟอีนเหล้า บุหรี่ ใกล้กับเวลานอน เป็นต้น
- หมั่นสังเกตอารมณ์ความรู้สึกของตัวเอง หากรู้สึกผิดปกติและไม่สามารถจัดการอารมณ์ความรู้สึกได้ ควรรีบปรึกษาจิตแพทย์
ตัวอย่างวิธีการจัดการกับอารมณ์ที่ไม่เหมาะสม เช่น
- การใช้สารเสพติด
  - เช่น สุรา บุหรี่ กัญชา กระท่อม สารกระตุ้นต่างๆ เนื่องจากมีหลักฐานยืนยันความสัมพันธ์ระหว่างสารเสพติดและอาการะซึมเศร้า รวมถึงปัญหาทางสุขภาพจิตอื่นๆ
- การแยกตัว เก็บตัว
  - เนื่องจากมีการศึกษาที่พบว่า ความเหงา และการติดต่อกับญาติและเพื่อนฝูงที่น้อยลงสัมพันธ์กับอาการซึมเศร้า

ดูแลผู้ป่วยซึมเศร้าเรื้อรังอย่างไร

ในกรณีที่ยังไม่สามารถเข้ารับการดูแลความผิดปกติของอารมณ์โรคซึมเศร้าเรื้อรังโดยผู้เชี่ยวชาญหรือบุคลากรทางแพทย์ได้ การสนับสนุนทางสังคมเป็นปัจจัยที่ช่วยบรรเทาทุกข์ได้อย่างชัดเจน ดังนั้นเราทุกคนก็สามารถที่จะเป็นปัจจัยปกป้องเหล่านั้นให้คนรอบตัวและคนที่เรารักได้เช่นกัน โดยตัวอย่างของสิ่งที่สามารถทำได้มีดังนี้

1. พูดคุยและรับฟังผู้ป่วยซึมเศร้าเรื้อรัง

สิ่งที่จำเป็นแต่มักถูกมองข้ามไปคือการรับฟังผู้อื่นที่กำลังเป็นทุกข์ โดยเปิดพื้นที่ให้ผู้ที่เป็นทุกข์ได้สื่อสารอารมณ์และความคิดของตัวเอง โดยเทคนิคการสื่อสารที่สามารถทำได้นั้น เช่น

การถามด้วยคำถามปลายเปิด
- เช่น เปลี่ยนจากคำถามว่า “ตอนนี้เศร้าอยู่ใช่มั้ย” เป็น “ตอนนี้กำลังรู้สึกยังไงบ้าง”
การสะท้อนอารมณ์หรือความคิดที่ผู้ป่วยกำลังรู้สึกไม่ดีอยู่
- เช่น “ดูเหมือนตอนนี้คุณกำลังรู้สึกเสียใจอยู่”
สื่อสารความเข้าใจของเราที่มีต่อความทุกข์ของผู้ป่วย
- เพื่อตรวจสอบความเข้าใจของผู้สื่อและผู้รับสารให้ตรงกัน
การสะท้อนด้านบวกที่เรามองเห็นในคนที่กำลังทุกข์อยู่ให้เขาทราบ
- เช่น “ผมเข้าใจว่ามันไม่ง่ายเลยที่คุณต้องอยู่กับความรู้สึกเช่นนี้ ผมคิดว่าคุณเข้มแข็งมากที่คุณสู้กับมันและเลือกทำในสิ่งที่มีคุณค่าเช่นนี้”
การสื่อสารโต้ตอบที่จริงใจ
- ความสอดคล้องระหว่างอารมณ์และความคิดที่เราแสดงออกมานั้นจะช่วยสนับสนุนให้ผู้ป่วยแสดงออกได้มากขึ้น

2. ทำความเข้าใจผู้ป่วยกับสิ่งที่ผู้ป่วยกำลังรู้สึก

- ความเข้าใจในสิ่งที่ผู้ป่วยรู้สึกนั้น เป็นสิ่งที่มีอยู่ในตัวมนุษย์ทุกคนอยู่แล้ว บางครั้งเราอาจเข้าใจทางความคิดว่า “เพราะเหตุการณ์เช่นนี้ เค้าเลยคิดเช่นนี้ และเค้าเลยรู้สึกเช่นนี้” ซึ่งนับเป็น Cognitive Empathy อย่างไรก็ตามมีความเข้าใจอีกชนิดหนึ่งที่แตกต่างจากความเข้าใจทางความคิดคือความเข้าใจทางความรู้สึก หรือ Emotional Empathy ซึ่งหมายความถึงการที่เรารู้สึกในสิ่งที่อีกฝ่ายรู้สึกด้วย

3. การยอมรับผู้ป่วยซึมเศร้าเรื้อรังอย่างปราศจากเงื่อนไข

- เนื่องจากในหลายครั้ง ที่ภาวะซึมเศร้าทำให้ผู้ป่วยมีมุมมองต่อตัวเองในแง่ลบ ทำให้ไม่สามารถยอมรับตัวเอง รู้สึกโกรธตัวเอง การที่มีคนใกล้ตัวยอมรับในตัวตนและตัวโรคของผู้ป่วยโดยปราศจากการตัดสินและปราศจากเงื่อนไขจะช่วยบรรเทาอารมณ์เชิงลบได้
- 1 ในข้อเท็จจริงที่คนใกล้ชิดควรเข้าใจนั้น คืออาการที่ผิดปกติไปจากเดิม ที่ผู้ป่วยแสดงออกมานั้นเป็นอาการของโรค ไม่ใช่การแกล้งทำและไม่ได้เกิดจากความตั้งใจของผู้ป่วย

4. สนับสนุน ให้กำลังใจผู้ป่วยในการรักษาซึมเศร้าเรื้อรัง

ญาติหรือผู้ใกล้ชิดอาจสนับสนุนและพิจารณาให้กำลังใจผู้ป่วยด้วยการไปพบแพทย์เป็นเพื่อนผู้ป่วย คอยอยู่เคียงข้างผู้ป่วย รับฟัง และสนับสนุนผู้ป่วยเพื่อให้ผู้ป่วยมีกำลังใจในการรักษามากยิ่งขึ้น

5. คอยสนับสนุนให้ผู้ป่วยซึมเศร้าเรื้อรังดำเนินชีวิตประจำวันได้ใกล้เคียงปกติมากที่สุด

เนื่องจาก 1 ในอาการของโรคซึมเศร้านั้นคือ ความอ่อนล้า (Fatigue) ดังนั้นเพียงการดำเนินชีวิตประจำวันของผู้ป่วยนั้นก็จำเป็นต้องใช้ความพยายามอย่างมากหรืออาจต้องฝืนเป็นอย่างมาก ดังนั้นการกระตุ้นให้เกิดกิจวัตรประจำวัน (Behavioral Activation) เท่าที่ผู้ป่วยสามารถทำได้นั้นจึงจำเป็นอย่างยิ่ง และชวนผู้ป่วยมองว่าหากเทียบกับระหว่างการอยู่เฉย ๆ กับการที่มีกิจกรรมนั้น ทำให้ผู้ป่วยรู้สึกแตกต่างกันอย่างไรบ้าง

คำถามที่พบบ่อย(FAQ)เกี่ยวกับซึมเศร้าเรื้อรัง

ซึมเศร้าเรื้อรัง อันตรายไหม?

เป็นคำตอบที่ตอบได้ยากเนื่องจากนิยามของ “อันตราย” สำหรับแต่ละคนอาจจะแตกต่างกัน สำหรับนิยามของอันตรายทางการแพทย์นั้นเราจะมองถึง อันตรายต่อสุขภาพหรือชีวิตของผู้ป่วยหรือผู้อื่น ซึ่งถึงแม้ว่าเกณฑ์การวินิจฉัยภาวะซึมเศร้าเรื้อรังอาจจะไม่ได้มีประเด็นที่เกี่ยวข้องกับความคิดและพฤติกรรมการฆ่าตัวตาย แต่ประเด็นเหล่านี้ก็สามารถพบได้ในผู้ป่วยซึมเศร้าเรื้อรังบางกลุ่มเช่นกัน นอกจากเรื่องความเสี่ยงดังกล่าวแล้ว ซึมเศร้าเรื้อรังก็อาจจะส่งผลต่อการเรียน/การทำงาน/การใช้ชีวิต ซึ่งก็เป็นอันตรายได้เช่นกัน

เป็นซึมเศร้าเรื้อรังพร้อมกับโรคซึมเศร้าได้หรือไม่?

โรคซึมเศร้าเรื้อรังสามารถพบร่วมกับโรคซึมเศร้าได้ โดยมีการศึกษาผู้ป่วยซึมเศร้าในประเทศไทย จำนวน 190 คน พบว่าประมาณ ⅕ ของผู้ป่วยซึมเศร้าทั้งหมดจะมีภาวะซึมเศร้าเรื้อรังร่วมด้วย โดยโรคซึมเศร้าที่พบร่วมกันกับโรคซึมเศร้าเรื้อรังนั้นอาจมีเกิดคู่กันอย่างต่อเนื่องอย่างตลอดเวลา หรืออาจเกิดเป็นช่วงเวลาใดช่วงเวลาหนึ่งได้ตามแนวทางการวินิจฉัยของ DSM-V-TR

สรุปเรื่องซึมเศร้าเรื้อรัง

โรคซึมเศร้าเรื้อรังแม้จะรุนแรงน้อยกว่าโรคซึมเศร้า แต่ส่งผลให้เกิดความทุกข์และผลกระทบต่อชีวิตประจำวันเป็นระยะเวลายาวนานหลายปี จึงจำเป็นต้องได้รับการดูแลรักษาโดยจิตแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเพื่อให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตที่ดีต่อไปครับ

Content powered by BeDee’s experts

น.พ. ชนาธิป ทองยงค์

จิตแพทย์ทั่วไป

เรียบเรียงโดย

กรวรรณ ใจซื่อกุล

References

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., text rev.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425787
Depression in adults: treatment and management. London: National Institute for Health and Care Excellence (NICE); 2022 Jun 29. (NICE Guideline, No. 222.) Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK583074/
Beck Institute for Cognitive Behavior Therapy. (2022, June 17). Understanding CBT | Beck Institute. Beck Institute. https://beckinstitute.org/about/understanding-cbt/
Kennedy, S. H., Lam, R. W., McIntyre, R. S., Tourjman, S. V., Bhat, V., Blier, P., Hasnain, M., Jollant, F., Levitt, A. J., MacQueen, G. M., McInerney, S. J., McIntosh, D., Milev, R. V., Müller, D. J., Parikh, S. V., Pearson, N. L., Ravindran, A. V., Uher, R., & CANMAT Depression Work Group (2016). Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments (CANMAT) 2016 Clinical Guidelines for the Management of Adults with Major Depressive Disorder: Section 3. Pharmacological Treatments. Canadian journal of psychiatry. Revue canadienne de psychiatrie, 61(9), 540–560. https://doi.org/10.1177/0706743716659417
Antidepressants: Get tips to cope with side effects. (2019, September 12). Mayo Clinic. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/depression/in-depth/antidepressants/art-20049305

รักษาซึมเศร้าเรื้อรังที่ไหนดี

การดูแลผู้ป่วยจิตเวชนั้นมีหลายกระบวนการด้วยกัน ซึ่งประกอบไปด้วย การวินิจฉัย (Diagnosis) การวินิจฉัยแยกโรค การประเมินทางจิตวิทยา และการตรวจประเมินทางห้องปฏิบัติการ ซึ่งในการประเมินความผิดปกติทางอารมณ์เบื้องต้นสามารถประเมินได้โดยแพทย์เวชศาสตร์ทั่วไป หรือประเมินโดยจิตแพทย์ ได้เช่นกัน อย่างไรก็ตามในบางกรณีที่อาการนำมีความซับซ้อน อาการทางจิตรุนแรง ไม่ตอบสนองต่อผลการรักษา มีโรคร่วมทางจิตเวชหรือทางกายหลายอย่าง การดูแลร่วมกับจิตแพทย์และสหวิชาชีพ (Multidisciplinary Team) จะมีความจำเป็นมากกว่า

ในช่วงการระบาดของโคโรนาไวรัสนั้นได้มีการพัฒนาระบบการแพทย์ทางไกล (Telemedicine) อย่างก้าวกระโดด ซึ่งรวมไปถึงจิตเวชทางไกลด้วย (Telepsychiatry) เช่นกัน ซึ่งได้มีการพัฒนาขึ้นมาเพื่อเพิ่มการเข้ารับบริการทางจิตเวชให้สามารถเข้าถึงได้อย่างสะดวกมากขึ้น

ถึงแม้ว่า Telepsychiatry จะมีข้อจำกัดบางประการและอาจไม่เหมาะกับผู้ป่วยในบางกลุ่ม เช่นในกลุ่มที่มีข้อจำกัดในการได้ยิน ข้อจำกัดในการมองเห็น ข้อจำกัดในการใช้อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ มีความภาวะผิดปกติทางกายที่จำเป็นต้องได้รับการตรวจร่างกายหรือตรวจทางห้องปฏิบัติการโดยละเอียด แต่ Telepsychiatry เองก็มีหลักฐานว่าสามารถช่วยบรรเทาอาการทางจิตเวช สามารถเพิ่มความร่วมมือในการรักษา และอัตราการรับบริการตามนัด ประหยัดค่าใช้จ่าย ไม่ต้องเปิดเผยตัวต่อคนอื่น และสร้างความพึงพอใจของผู้รับการบริการได้

BeDee มีทีมจิตแพทย์ผู้เชี่ยวชาญที่พร้อมให้คำปรึกษาทุกวัน สะดวก ไม่ต้องเดินทาง เพียงทำนัดล่วงหน้าผ่านแอปพลิเคชัน BeDee ตามเวลาที่คุณสะดวก ทีมแพทย์ผู้เชี่ยวชาญจากเครือ BDMS พร้อมช่วยเหลือคุณทุกวัน สอบถามเพิ่มเติม Line Official : @BeDeebyBDMS

บทความที่เกี่ยวข้อง

สุขภาพใจ

รู้จักโรควิตกกังวลเกี่ยวกับการเจ็บป่วย กลัวตัวเองเป็นโรคร้ายแรง

เคยเป็นไหม? รู้สึกว่าตัวเองป่วยโรคร้ายแรงตลอดเวลา มีอาการผิดปกติของร่างกายแค่เพียงเล็กน้อยก็ต้องรีบไปหาหมอ และถึงแม้จะหาหมอเป็นสิบ ๆ ครั้ง หมอตรวจไม่พบโรคอะไรก็ยังไม่เชื่อ!! กังวลใจว่าตัวเองต้องป่วยอยู่ดี หากใครคุ้น ๆ กับอาการนี้ เหมือนตัวเราหรือคนใก

23/03/2024

1,186

สุขภาพใจ

วิธีพูดกับคนเป็นไบโพลาร์ รับมืออย่างเหมาะสม สื่อสารอย่างเข้าใจ

วิธีพูดกับคนเป็นไบโพลาร์ ถ้าหากมีคนใกล้ตัวเป็นไบโพลาร์ หลายคนก็อาจมีความกังวลว่า แล้วเราต้องพูดกับเขาอย่างไร ถ้าหากอยากให้กำลังใจ ควรจะต้องใช้คำพูดแนวไหน วันนี้เราได้รวบรวมวิธีคุยกับคนเป็นไบโพลาร์มาไว้แล้ว เชื่อว่าหากได้นำวิธีที่แนะนำไปปรับใช้กับแนวท

10/03/2024

2,192